Η μουσική στην αρχαία Ελλάδα
Η λέξη “μουσική” προέρχεται από τη λέξη “Μούσα”. Οι μούσες ήταν 9, οι κόρες του Δία και της Μνημοσύνης, προστάτιδες της γνώσης και των τεχνών. Η Ευτέρπη θεωρείται μούσα-προστάτιδα της μουσικής και την απεικόνιζαν με έναν αυλό.
Η γνώση μας για την αρχαία Ελληνική μουσική προέρχεται από αποσπάσματα μουσικών κειμένων, τα οποία διασώθηκαν, από λογοτεχνικές αναφορές, απομεινάρια μουσικών οργάνων, ακόμα και παραστάσεις αγγείων και γλυπτών, που απεικόνιζαν μουσικούς και όργανα της εποχής. Παρόλο που τα σωζόμενα μουσικά κείμενα είναι σπάνια, ατελή και σχετικά μεταγενέστερης εποχής, οι λογοτεχνικές αναφορές δίνουν αρκετές πληροφορίες για τη μουσική πρακτική της εποχής, την κοινωνική της λειτουργία και τις αισθητικές της παραμέτρους.
Αν και έχουν διασωθεί αρκετά έργα που αφορούν στη θεωρία της μουσικής, δεν ισχύει το ίδιο και για τις μουσικές συνθέσεις της εποχής, οι οποίες διασώθηκαν αποσπασματικά σε κομμάτια παπύρων, μαρμάρινες στήλες και άλλες πηγές.
Για τους αρχαίους Έλληνες, η μουσική ήταν κάτι πολύ περισσότερο από απλή τέρψη. Οι αμιγώς “εύηχες” μουσικές συνθέσεις, η ευχαρίστηση της ακοής και μόνο, παραβίαζε την ουσία της μουσικής τέχνης, που δεν ήταν άλλη από το “ήθος”.
Ίσως η πιο σημαντική παράμετρος της μουσικής στην αρχαία Ελλάδα είναι το δόγμα του “ήθους”. Αυτό εξηγεί την επίδραση της μουσικής στην ανθρώπινη συμπεριφορά, την ηθική της διάσταση.
Ο Αριστοτέλης, στα “Πολιτικά”, εξηγεί πώς τα διαφορετικά είδη μουσικής, τα οποία μιμούνται διαφορετικά συναισθήματα (θυμό, ευγένεια, αγάπη) μπορούν να επηρεάσουν έναν άνθρωπο (κάποιοι θεωρούν ότι εδώ υπάρχουν τα πρώτα ψήγματα της επιστήμης της Μουσικοθεραπείας). Άρα, καταλήγει ο Αριστοτέλης, κάποιος που ακούει τη λάθος μουσική θα εξελιχθεί σε ανήθικο άνθρωπο, και το αντίθετο. Ο Αριστοτέλης και ο Πλάτωνας πρότειναν τη σωστή μουσική για την εκπαίδευση των νέων πολιτών.
Μεγάλη επίσης μελέτη γινόταν για τη σύνδεση της μουσικής με τα μαθηματικά και την αρμονία του Σύμπαντος (Πυθαγόρας).
Η μουσική των αρχαίων Ελλήνων ήταν μονοφωνική και άρρηκτα συνδεδεμένη με τον προφορικό λόγο.
Αν και οι αρχαίοι Έλληνες γνώριζαν αρκετά είδη οργάνων, τρία συγκεκριμένα ήταν τα προτιμώμενα. Η κιθάρα – νυκτό έγχορδο όργανο, η λύρα -έγχορδο όργανο, ο αυλός – πνευστό όργανο με δύο καλάμια και ο αυλός του Πάνα, αποτελούμενο από μια σειρά σταδιακά κοντύτερων καλαμιών.
Ίσως το πιο διάσημο απομεινάρι μουσικής γραφής από την Αρχαία Ελλάδα και η αρχαιότερη ολοκληρωμένη μουσική σύνθεση σ’ όλο τον κόσμο, είναι ο “Επιτάφιος του Σείκιλου”. Πρόκειται για μια επιγραφή σε μια μικρή μαρμάρινη στήλη, το 200 π.Χ περίπου, από το λυρικό ποιητή Σείκιλο, αφιερωμένο στη γυναίκα του Ευτέρπη. Ανακαλύφθηκε το 1883 στη Μ. Ασία. και τώρα εκτίθεται στο Εθνικό Μουσείο της Δανίας.
Η επιγραφή ξεκινά “ Εικών ή λίθος είμί. Τίθησι με Σείκιλος ένθα μνήμης αθανάτου σήμα πολυχρόνιον” (Είμαι περισσότερο εικόνα παρά πέτρα. Ο Σείκιλος με τοποθέτησε εδώ ως ένα παντοτινό σημάδι της αθάνατης μνήμης.)
Το τραγούδι, λίγο παρακάτω, λέει:
“Οσον ζής φαίνου,
Μηδέν όλως σύ λυπού
Προς ολίγον εστί το ζήν
Το τέλος ο χρόνος απαιτεί”.
(Όσο ζεις να χαίρεσαι, να μη λυπάσαι καθόλου, γιατί η ζωή είναι σύντομη, ο χρόνος ορίζει το τέλος)
Τα σύμβολα ανάμεσα στις λέξεις υποδεικνύουν τη μελωδία, που είναι γραμμένη σε Φρύγιο τρόπο.
Το τραγούδι του Σεικίλου, η αρχαιότερη ολοκληρωμένη διασωθείσα μουσική σύνθεση
Το Ισπανικό συγκρότημα “Atrium Musicae de Madrid”, ιδρυθέν το 1964 υπό την καθοδήγηση του Gregorio Paniagua (Ισπανός μουσικός), περισυνέλλεξε τη μουσική αυτή και ανακατασκευάζοντας τα μουσικά όργανα των αρχαίων Ελλήνων, την ηχογράφησαν (1976) και την παρουσίασαν ανά τον κόσμο.
Το παρακάτω είναι διασωθέν απόσπασμα από τη μουσική του Ευριπίδη για την τραγωδία του “Ορέστης”, όπως το αναπαρήγαγαν οι “Atrium Musicae de Madrid”.
Επικοινωνήστε με το Ωδείο Όπερα Αθηνών στο τηλέφωνο 210 8678239 ή συμπληρώστε την παρακάτω φόρμα και θα σας καλέσουμε για να συζητήσουμε οποιαδήποτε πληροφορία χρειάζεστε